1. Giới thiệu và nội dung Điều 4
Điều 4 của Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định:
“Đảng Cộng sản Việt Nam – đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội.”
Đây là điều khoản khẳng định vai trò lãnh đạo độc tôn của Đảng Cộng sản Việt Nam trong hệ thống chính trị và nhà nước. Nó đã được giữ nguyên về tinh thần từ Hiến pháp 1980 đến Hiến pháp 2013.
2. Phân tích sự mâu thuẫn với nguyên lý dân chủ
Một nguyên lý cơ bản trong các nhà nước dân chủ hiện đại là nguyên tắc quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, tức là người dân là chủ thể tối cao trong việc quyết định các vấn đề quốc gia thông qua bầu cử, trưng cầu dân ý và thiết lập các thiết chế quyền lực nhà nước.
Tuy nhiên, Điều 4 đã “hiến định hóa” vai trò lãnh đạo duy nhất của một đảng chính trị, không dựa trên sự ủy nhiệm định kỳ của cử tri, mà là một sự khẳng định vĩnh viễn. Trong khi Điều 1 và Điều 6 của cùng Hiến pháp cũng nói “nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” và “nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước thông qua Quốc hội…”, thì việc ghi nhận vai trò lãnh đạo duy nhất của Đảng Cộng sản lại giới hạn quyền lựa chọn của nhân dân. Đây là một mâu thuẫn nội tại về mặt lý luận.
3. Về mặt lập hiến: Một biểu hiện của sự thiếu bản lĩnh chính trị
Trong một thể chế tự tin vào tính chính danh và sự ủng hộ của quần chúng, vai trò lãnh đạo của đảng chính trị thường được thể hiện qua quá trình cạnh tranh chính trị công bằng, minh bạch và thông qua bầu cử tự do. Việc phải ghi nhận vai trò lãnh đạo trong Hiến pháp cho thấy sự lo ngại mất kiểm soát chính trị, đồng thời phản ánh sự thiếu bản lĩnh dân chủ của một đảng cầm quyền.
Việc này có thể được xem là một biểu hiện của sự phòng thủ thể chế, thể hiện rằng Đảng Cộng sản Việt Nam không đủ tự tin rằng họ có thể duy trì vị thế lãnh đạo thông qua cơ chế cạnh tranh chính trị mở, tự do ngôn luận và đa nguyên tư tưởng. Nói cách khác, đây là sự “bảo hiểm chính trị” trong một văn bản có tính ràng buộc tối cao, thay vì để người dân trực tiếp xác định vị thế lãnh đạo qua lá phiếu.
4. Hệ quả đối với nguyên tắc nhà nước pháp quyền
Một nhà nước pháp quyền đúng nghĩa đòi hỏi tất cả các tổ chức, kể cả đảng cầm quyền, đều phải tuân theo hiến pháp và pháp luật. Tuy nhiên, khi một đảng chính trị vừa là chủ thể ban hành luật, vừa đứng trên hệ thống quyền lực đó, thì nguy cơ lạm quyền, thiếu kiểm soát và vi phạm nguyên tắc tam quyền phân lập là rất rõ rệt.
Điều 4 đã đặt Đảng Cộng sản Việt Nam ra ngoài cơ chế kiểm soát quyền lực, vì không có bất kỳ thiết chế nào có thể giám sát hay thay đổi vai trò của Đảng thông qua một quy trình dân chủ.
5. Kết luận
Việc duy trì Điều 4 trong Hiến pháp 2013 là một lựa chọn chính trị có tính toán, nhưng về mặt lý luận, đây là một sự khẳng định quyền lực không thông qua sự ủy quyền của dân chủ đại diện, mà bằng cơ chế hiến định cố định. Nó phản ánh một nỗi lo mất chính danh hơn là một sự tự tin cầm quyền, và làm suy yếu nguyên lý nền tảng “mọi quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân”.
Article 4 of the 2013 Constitution of Vietnam: A manifestation of lack of political confidence and denial of the principle of people’s power
1. Introduction and content of Article 4
Article 4 of the 2013 Constitution of the Socialist Republic of Vietnam stipulates:
“The Communist Party of Vietnam – the vanguard of the working class, at the same time the vanguard of the working people and of the Vietnamese nation, the loyal representative of the interests of the working class, the working people and the entire nation, taking Marxism-Leninism and Ho Chi Minh’s thought as its ideological foundation, is the leading force of the State and society.”
This is a provision affirming the sole leadership role of the Communist Party of Vietnam in the political system and the state. It has been kept intact in spirit from the 1980 Constitution to the 2013 Constitution.
2. Analyzing the contradiction with the democratic principle
A fundamental principle in modern democratic states is the principle that state power belongs to the people, that is, the people are the supreme subject in deciding national issues through elections, referendums and establishing state power institutions.
However, Article 4 has “constitutionalized” the sole leadership role of a political party, not based on the periodic mandate of voters, but as a permanent affirmation. While Articles 1 and 6 of the same Constitution also state that “the Socialist Republic of Vietnam is of the people, by the people, for the people” and “the people exercise state power through the National Assembly…”, the recognition of the sole leadership role of the Communist Party limits the people’s right to choose. This is an internal contradiction in theory.
3. Constitutionalism: A manifestation of lack of political courage
In a regime that is confident in its legitimacy and popular support, the leadership role of a political party is often demonstrated through fair and transparent political competition and through free elections. Having to acknowledge the leadership role in the Constitution shows the fear of losing political control, and also reflects the lack of democratic courage of a ruling party.
This can be seen as a manifestation of institutional defense, showing that the Communist Party of Vietnam is not confident enough that it can maintain its leadership position through open political competition, freedom of speech and pluralism of ideas. In other words, this is “political insurance” in a document with supreme binding force, instead of letting the people directly determine the leadership position through voting.
4. Implications for the Rule of Law
A true rule of law requires all organizations, including the ruling party, to comply with the constitution and the law. However, when a political party is both the subject of law making and stands above that power system, the risk of abuse of power, lack of control and violation of the principle of separation of powers is very clear.
Article 4 has placed the Communist Party of Vietnam outside the power control mechanism, because there is no institution that can monitor or change the role of the Party through a democratic process.
5. Conclusion
Maintaining Article 4 in the 2013 Constitution is a calculated political choice, but in theory, this is an assertion of power not through the authorization of representative democracy, but through a fixed constitutional mechanism. It reflects a fear of losing legitimacy rather than a confidence in power, and undermines the fundamental principle that “all state power belongs to the people.”
